რატომ არ არის ინტელექტი ყველასთვის ერთნაირი
კენდრა ჩერის (MS.Ed) მიერ, განახლებულია 2025 წლის 29 იანვარს,
მიმოხილულია დევიდ სასმანის (PhD) მიერ
ხშირად გიჩნდებათ შეგრძნება, რომ ინტელექტის ტრადიციული პირობები სრულად ვერ ასახავს თქვენს უნარებს? ჰოვარდ გარდნერის მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია ერთ-ერთი მიდგომაა, რომელიც განმარტავს, რატომ შეიძლება „გონიერება“ გაცილებით ფართო იყოს, ვიდრე მხოლოდ ლოგიკა და რიცხვები.
ჰოვარდ გარდნერი არის განვითარებითი ფსიქოლოგი, რომლის მიხედვითაც ადამიანებს შეიძლება გააჩნდეთ ერთზე მეტი ტიპის ინტელექტი. როდესაც ვახსენებთ „ინტელექტს“, ხშირად გვახსენდება IQ ტესტები—ჩვენი ინტელექტუალური პოტენციალი, რომელიც დაბადებიდან გვაქვს, გაზომვას ექვემდებარება და რომლის შეცვლაც რთულია.
ბოლო წლებში გაჩნდა სხვა შეხედულებებიც ინტელექტის შესახებ, მათ შორის გარდნერის იდეა, რომ არსებობს ბევრი განსხვავებული ტიპის ინტელექტი. გარდნერმა გამოყო რვა ძირითადი ინტელექტი:
- ვიზუალურ-სივრცული
- ლინგვისტურ-ვერბალური
- ლოგიკურ-მათემატიკური
- სხეულებრივ-კინესთეტიკური
- მუსიკალური
- ინტერპერსონალური
- ინტრაპერსონალური
- ნატურალისტური
მან ასევე ივარაუდა მეცხრე ტიპის—„ეგზისტენციალური ინტელექტის“—შესაძლო არსებობაც. გარდნერის მოსაზრებით, ადამიანებს არ გააჩნიათ მხოლოდ ერთი „ზოგადი“ ინტელექტი—შესაძლებელია, ერთმანეთს სხვადასხვა უნარ-ჩვევა და ნიჭი მიეწყოს, მათ შორის მუსიკალური, ინტერპერსონალური, სივრცულ-ვიზუალური ან ლინგვისტური ინტელექტი. მიუხედავად იმისა, რომ რომელიმე სფეროში ადამიანი განსაკუთრებულად ძლიერი შეიძლება იყოს (მაგალითად, მუსიკაში), მას, ჩვეულებრივ, სხვა უნარებიც თან ახლავს.
მრავალმხრივი ინტელექტის კრიტიკა
გარდნერის თეორიას აკრიტიკებენ როგორც ფსიქოლოგები, ისე პედაგოგები. მათი თქმით, გარდნერის მიერ შემოთავაზებული რვა „ინტელექტი“ რეალურად შეიძლება სხვა უნარ-ჩვევებს, პიროვნულ თავისებურებებს ან ნიჭს წარმოადგენდეს. გარდა ამისა, თეორიას აკლია საკმარისი სამეცნიერო მტკიცებულება.
ერთი 2023 წლის სტატია თეორიას „ნეირომითს“ უწოდებს—არამეცნიერულ შეხედულებას ტვინის ფუნქციონირებაზე, რომელიც ფართოდ არის მიღებული საზოგადოებაში. ავტორების აზრით, მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია მოკლებულია საკმარის მტკიცებულებას. მიუხედავად ამისა, თეორია პედაგოგებს შორის კვლავ პოპულარულია და ხშირად გამოიყენება სასწავლო პრაქტიკაში.
კვლევები აჩვენებს, რომ ნეირომითები, როგორიცაა მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია, შესაძლოა ფართოდ იყოს მიღებული თავად იმ ადამიანებშიც, ვინც ტვინის მუშაობის შესახებ მაღალი ცოდნით გამოირჩევა. კრიტიკოსები ამბობენ, რომ ეს ხელს უშლის მტკიცებულებებზე დაყრდნობილი სასწავლო მიდგომების დანერგვას.
გარდნერი გვაფრთხილებს, რომ მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია არ უნდა აგვერიოს „სწავლის სტილებში“. ასევე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ კვლევების თანახმად, სწავლების მორგებას მხოლოდ ერთ „ინტელექტზე“ ან „სწავლის სტილზე“ გავლენა არ მოუხდენია საგანმანათლებლო შედეგებზე. მიუხედავად ამისა, შეიძლება აღმოაჩინოთ, რომ თქვენი ძლიერი მხარეების სწავლის უკეთეს წარმოდგენას გაძლევთ საკუთარი შესაძლებლობებისა და პრეფერენციების შესახებ.
გარდა ამისა, ხშირად სწორედ შიში შეიძლება იწვევდეს დისკომფორტს სასწავლო პროცესში, რაც ზრდის შიშის ფსიქოლოგია-ს მნიშვნელობას როგორც პედაგოგიურ, ისე ფსიქოლოგიურ კონტექსტში.
1. ვიზუალურ-სივრცული ინტელექტი
ადამიანებს, ვისაც აქვს ძლიერი ვიზუალურ-სივრცული ინტელექტი, კარგად გამოსდით საგნების წარმოდგენა, რუკების, დიაგრამების, ვიდეოებისა და სურათების გამოყენება, ასევე მიმართულებების გარკვევა. კვლევები მიუთითებს, რომ ვიზუალურ-სივრცული უნარები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს კითხვასა და მათემატიკაშიც.
ძლიერი მხარეები: ვიზუალური და სივრცული განსჯა
თვისებები:
- სიამოვნებთ კითხვა და წერა
- კარგად აგებენ, თვლიან თავს რუკებსა და დიაგრამებში
- უყვართ ხატვა, მხატვრობა და ვიზუალური ხელოვნება
- ადვილად ავლენენ შაბლონებს
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- არქიტექტორი
- ხელოვანი
- ინჟინერი
2. ლინგვისტურ-ვერბალური ინტელექტი
ლინგვისტურ-ვერბალურ ინტელექტში ძლიერი ადამიანები განსაკუთრებით კარგად იყენებენ სიტყვას, წერითა თუ ზეპირი ფორმით. მათ ჩვევიათ მოთხრობების წერა, ინფორმაციის დამახსოვრება და კითხვა.
ძლიერი მხარეები: სიტყვები, ენა და წერა
თვისებები:
- ადვილად იმახსოვრებენ დაწერილ და ზეპირ ინფორმაციას
- სიამოვნებთ კითხვა და წერა
- მათთვის მარტივია დებატები ან დამაჯერებელი გამოსვლები
- ხშირად იყენებენ იუმორს ამბის თხრობისას
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- მწერალი ან ჟურნალისტი
- იურისტი
- მასწავლებელი
3. ლოგიკურ-მათემატიკური ინტელექტი
ლოგიკურ-მათემატიკურ ინტელექტში ძლიერი ადამიანები კარგად ართმევენ თავს შაბლონების ამოცნობასა და პრობლემების ლოგიკურ ანალიზში. მათ უყვართ ფიქრი რიცხვებსა და ურთიერთობებზე, ასევე კონცეპტუალური მიდგომა.
ძლიერი მხარეები: პრობლემების ანალიზი და მათემატიკური ოპერაცია
თვისებები:
- გამორჩეულად კარგად წყვეტენ პრობლემებს
- სიამოვნებთ აბსტრაქტულ იდეებზე მუშაობა
- უყვართ სამეცნიერო ექსპერიმენტები
- კომპლექსურ გამოთვლებს ადვილად ართმევენ თავს
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- მეცნიერი
- მათემატიკოსი
- პროგრამისტი
- ინჟინერი
- ბუღალტერი
4. სხეულებრივ-კინესთეტიკური ინტელექტი
სხეულებრივ-კინესთეტიკური ინტელექტი გულისხმობს უნარს, აკონტროლო სხეულის მოძრაობა და ფიზიკური აქტივობა. ასეთი ადამიანები ხშირად გამოირჩევიან ზედმიწევნით კარგი კოორდინაციითა და მოქნილობით.
ძლიერი მხარეები: ფიზიკური კონტროლი და მოძრაობის კოორდინაცია
თვისებები:
- შედარებით მარტივად გამოსდით სპორტი და ცეკვა
- უყვართ ხელსაქმე, შექმნა ან კონსტრუირება
- გამორჩეული თვალ-მარჯვენობის კოორდინაცია
- სწავლობენ ქმედებით—ანუ კეთებით უფრო იმახსოვრებენ, ვიდრე მოსმენით
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- ხელოსანი
- მოცეკვავე
- მშენებელი
- ქირურგი
- ქანდაკების ავტორი
- მსახიობი
5. მუსიკალური ინტელექტი
მუსიკალურ ინტელექტში ძლიერი ადამიანები კარგად აღიქვამენ რიტმს, ჰანგებსა და ბგერების წყობას. მათ უყვართ მუსიკა და ხშირად კომპოზიციისა თუ შესრულების ნიჭი გააჩნიათ.
ძლიერი მხარეები: რიტმი და მუსიკა
თვისებები:
- სიამოვნებთ სიმღერა ან ინსტრუმენტებზე დაკვრა
- ადვილად ცნობენ მუსიკალურ შაბლონებსა და ტონებს
- იმახსოვრებენ სიმღერებსა და მელოდიებს
- მაღალი გაგება აქვთ მუსიკალური სტრუქტურისა და ნოტების მიმართ
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- მუსიკოსი
- კომპოზიტორი
- მომღერალი
- მუსიკის მასწავლებელი
- დირიჟორი
6. ინტერპერსონალური ინტელექტი
ინტერპერსონალური ინტელექტი ნიშნავს უნარს, გაიგო და გააანალიზო სხვა ადამიანების ემოციური მდგომარეობა, მოტივაცია და მიზნითი. ასეთი ადამიანები ძალიან კარგად ეწყობიან სხვებს, შეუძლიათ სიტუაციების სხვადასხვა პერსპექტივიდან დანახვა და კონფლიქტების მოგვარებაც.
ძლიერი მხარეები: ურთიერთობა და სხვების ემოციური გაგება
თვისებები:
- კარგად ახერხებენ ვერბალურ კომუნიკაციას
- არავერბალური სიგნალების ამოცნობის უნარი მაღალი
- სხვადასხვა კუთხით უყურებენ სიტუაციებს
- შეძლებენ პოზიტიური ურთიერთობების ფორმირებას
- კონფლიქტების გადაჭრაზე ორიენტირებულნი არიან
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- ფსიქოლოგი
- ფილოსოფოსი
- კონსულტანტი
- გაყიდვების სპეციალისტი
- პოლიტიკოსი
7. ინტრაპერსონალური ინტელექტი
ინტრაპერსონალურ ინტელექტში ძლიერი ადამიანები ღრმად აცნობიერებენ საკუთარ ემოციებსა და მოტივაციებს. მათ უყვართ თვითრეფლექსია, ოცნება, საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების ანალიზი.
ძლიერი მხარეები: თვითშემეცნება და თვითანალიზი
თვისებები:
- კარგად აანალიზებენ საკუთარ ძლიერებასა და სისუსტეს
- სიამოვნებთ თეორიულ იდეებთან მუშაობა ან მასზე ფიქრი
- გაზრდილი თვითშეფასება და თვითგაგება
- ხელეწიფებათ საკუთარი მოტივაციებისა და გრძნობების გააზრება
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- ფილოსოფოსი
- მწერალი
- თეორეტიკოსი
- მეცნიერი
8. ნატურალისტური ინტელექტი
ნატურალისტური ინტელექტი შედარებით მოგვიანებით დაამატა გარდნერმა და იგი ხშირად კრიტიკას აწყდება. ასეთი უნარი გულისხმობს ბუნებასთან მჭიდრო კავშირს, გარემოსადმი მზრუნველობას და ცხოველების თუ მცენარეების სამყაროს ძიების სიყვარულს.
ძლიერი მხარეები: ბუნებაში კანონზომიერებებისა და შაბლონების მოძიება
თვისებები:
- ინტერესდებიან ბოტანიკით, ბიოლოგიით, ზოოლოგიით
- ადვილად აჯგუფებენ და აყალიბებენ ახალ ინფორმაციას
- სიამოვნებთ ბანაკში გაჩერება, ლაშქრობა, ბაღის მოვლა
- რთულდება მათთვის ისეთ სფეროებში ჩართვა, რომლებიც ბუნებასთან დაკავშირებული არ არის
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- ბიოლოგი
- კონსერვაციონისტი
- მებაღე
- ფერმერი
9. ეგზისტენციალური ინტელექტი
ეგზისტენციალური ინტელექტი გარდნერის მიერ შემოთავაზებული მეცხრე ტიპია, რომელიც ადამიანის უნარს აღწერს, ჩაუღრმავდეს ცხოვრების დიდ შეკითხვებსა და საზრისს. ასეთი ადამიანები ფიქრობენ სიცოცხლის მიზანსა და სიკვდილის ტრიალზე, ასევე იმაზე, თუ როგორ შეიძლება მათი მოქმედებები დიდ მიზნებს მოემსახუროს.
ძლიერი მხარეები: „დიდი სურათის“ დანახვა
თვისებები:
- გრძელვადიანი პერსპექტივით ფიქრობენ
- ითვალისწინებენ, როგორ მოქმედებს დღევანდელი ქმედებები მომავალზე
- აინტერესებთ ცხოვრების მნიშვნელობა და სიკვდილის საკითხები
- დიდ ყურადღებას აქცევენ ადამიანების საჭიროებებს და მოგონებებს
- შეუძლიათ მოვლენების გარედან დანახვა
შესაძლო კარიერული არჩევანი:
- ფილოსოფოსი
- თეოლოგი
- სასულიერო მრჩეველი
- მღვდელი ან პასტორი
მთავარი დასკვნები
მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია გვიჩვენებს, რომ ინტელექტი შეიძლება ბევრად უფრო მრავალფეროვანი იყოს, ვიდრე მხოლოდ ერთი საზომი. იმის გარკვევა, რომელ ტიპს მიეკუთვნებით, დაგეხმარებათ უკეთ გააცნობიეროთ საკუთარი უნარები და ინტერესები. თუმცა, ეს მიდგომა არ უნდა გამოვიყენოთ_learning style-ის ან რაიმე ერთოვანი კატეგორიის შესაქმნელად.
კვლევების მიხედვით, სწავლების მორგება მხოლოდ “ინტელექტის ტიპზე” ან “სწავლის სტილზე” საგანმანათლებლო შედეგებს მნიშვნელოვნად ვერ აუმჯობესებს. ამ მიზეზით, რეკომენდებულია სხვადასხვა მეთოდის გამოყენება, რაც სწავლის პროცესს უფრო ღრმა და ეფექტურს ხდის.
ამასთანავე, სწავლისადმი მოტივაციის დაკარგვა ხშირად უკავშირდება შიში-ს განსაზღვრულ ფორმებს, ხოლო შიშის ფსიქოლოგია შეიძლება დაეხმაროს ადამიანებს აღნიშნული ბარიერის გადალახვაში.
სტატიის წყარო
ზოგიერთ ადამიანს სწავლის პროცესში შეიძლება ახლდეს შფოთვა ან განიცდიდეს შფოთვის სიმპტომები, რაც ზოგჯერ ართულებს ახალი ინფორმაციის აღქმასა და კონცენტრაციას. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ მეტი იმ გავლენის შესახებ, которому შფოთვა ახდენს ჩვენს უნარებზე, ასევე გავაცნობიეროთ, თუ როგორ ვუმკლავდეთ შფოთვის სიმპტომები-ს სწავლის დროს.
