მიმოხილვა
ჩვეულებრივია, თუ ზოგიერთ სოციალურ გარემოში ნერვიულობთ. მაგალითად, პაემანზე წასვლა ან პრეზენტაციის ჩატარება შეიძლება დაგიტოვოთ „პეპლების“ შეგრძნება მუცელში. მაგრამ სოციალური შფოთვა, რომელსაც სოციალური ფობიაც ეწოდება, შემთხვევაში, ყოველდღიური ურთიერთქმედებები მნიშვნელოვნად იწვევს შფოთვას, თვითცნობიერების გაზრდას და უხერხულობას, რადგან გეშინიათ, რომ სხვები დაგაკვირდებიან ან უარყოფითად შეგაფასებენ.
სოციალური შფოთვის აშლილობაში შიში და შფოთვა იწვევს თავის არიდებას, რასაც შეუძლია სერიოზულად შეაფერხოს თქვენი ცხოვრება. ძლიერი სტრესი გავლენას ახდენს ურთიერთობებზე, ყოველდღიურ რუტინაზე, მუშაობაზე, სწავლებაზე ან სხვა აქტივობებზე. სოციალური შფოთვის აშლილობა შეიძლება გახდეს ქრონიკული მდგომარეობა, თუმცა ფსიქოთერაპიის მეშვეობით სტრატეგიების შესწავლა და მედიკამენტების მიღება დაგეხმარებათ თავდაჯერებულობის შეძენაში და სხვებთან ურთიერთქმედების გაუმჯობესებაში.
სიმპტომები
მარტივი მორიდებულობის ან დისკომფორტის შეგრძნება ზოგიერთ სოციალურ სიტუაციაში აუცილებლად არ ნიშნავს, რომ ადამიანს აქვს სოციალური შფოთვის აშლილობა, განსაკუთრებით ბავშვებში. სოციალური სიტუაციებისადმი მომზადება ეყრდნობა როგორც პიროვნულ თვისებებს, ასევე ცხოვრებისეულ გამოცდილებას. ზოგნი ბუნებრივად მორიდებულები არიან, ზოგნი კი მეტად გახსნილები.
განსხვავებით ყოველდღიური ნერვიულობისგან, სოციალური შფოთვის აშლილობა მოიცავს შიშს, შფოთვას და თავის არიდებას, რაც ზეგავლენას ახდენს თქვენს ურთიერთობებზე, ყოველდღიურ რუტინაზე, სამუშაოზე, სწავლებაზე ან სხვა აქტივობებზე. ჩვეულებრივ, სოციალური შფოთვის აშლილობა იწყება ადრეულ ან შუა თინეიჯერობაში, თუმცა ხანდახან ის შეიძლება გამოვლინდეს უფრო პატარა ასაკში ან ზრდასრულობაშიც.
ემოციური და ქცევითი სიმპტომები
- შიში იმ სიტუაციების მიმართ, სადაც გაჩნდება უარყოფითი შეფასების რისკი
- შიში შერცხვენისა ან დამცირების
- ძლიერი შიში ურთიერთმოქმედებისა თუ საუბრებისას უცნობებთან
- შიში იმისა, რომ სხვები შენიშნავენ თქვენს შფოთვას
- შიში ისეთი ფიზიკური ნიშნების, რომლებიც შეიძლება გახდეს უხერხულობის წყარო, როგორიცაა სახის აწითლება, ოფლიანობა, კანკალი ან ართმიანი ხმა
- საქმიანობის შესრულების ან ადამიანებთან საუბრების არიდება შერცხვენის შიშის გამო
- თავის არიდება ისეთ სიტუაციებზე, სადაც შეიძლება გახდეთ ყურადღების ცენტრში
- შფოთვა მოსალოდნელი ღონისძიების ან აქტივობის წინ
- ძალზე ძლიერი შიში ან შფოთი სოციალური ურთიერთქმედებისას
- თანხმლებრივი თვითანალიზი და საკუთარი ქცევის შეცდომების ძიება სოციალური ინტერაქციის შემდეგ
- უარესის მოლოდინი, თუ დაგროვდა ნეგატიური გამოცდილება სოციალური სიტუაციისას
ბავშვებში, მოზარდებთან ან თანატოლებთან ურთიერთობის შიში შეიძლება გამოიხატოს ტირილით, სიბრაზის შეტევით, მშობლებზე აეჭიდებით ან სოციალურ სიტუაციებში საუბარზე უარისებით. სოციალური შფოთვის აშლილობის „შესრულების” ტიპი მოიცავს ძლიერ შიშს საჯაროდ გამოსვლის ან სიტყვის წარმოთქმისას, თუმცა სხვა ზოგად სოციალურ სიტუაციებში ეს აშლილობა თავს არ იჩენს.
ფიზიკური სიმპტომები
- სახის აწითლება
- გულისცემის აჩქარება
- კანკალი
- ოფლიანობა
- მუცლის დისკომფორტი ან გულისრევა
- სუნთქვის გაძნელება
- თავბრუსხვევა ან მსუბუქი თავბრუსხვევის შეგრძნება
- აზრის „დაკარგვის” განცდა
- კუნთების დაჭიმულობა
საერთო სოციალური სიტუაციების არიდება
სოციალური შფოთვის აშლილობისას საკმაოდ რთული აღმოჩნდება ყოველდღიური, ჩვეულებრივი საქმეებიც, მაგალითად:
- ურთიერთობა უცნობ ადამიანებთან
- წვეულებებზე ან სოციალურ შეხვედრებზე დასწრება
- სამსახურში ან სასწავლებელში წასვლა
- საუბრის წამოწყება
- თვალით კონტაქტში შესვლა
- პაემანზე წასვლა
- ოთახში შესვლა, სადაც უკვე სხედან ადამიანები
- ნივთის დაბრუნება მაღაზიაში
- სხვების წინაშე ჭამა
- საზოგადოებრივი ტუალეტის გამოყენება
სოციალური შფოთვის აშლილობის სიმპტომები დროთა განმავლობაში შეიძლება შეიცვალოს. მათ შეიძლება გაძლიერების ტენდენცია ჰქონდეთ, თუ თქვენს ცხოვრებაში ხშირია ცვლილებები, სტრესი ან მოთხოვნები. თუმცა ამ სიტუაციების სრულად აცილებაში შეიძლება მომენტული შვება იგრძნოთ, მაგრამ თუ მკურნალობას არ მიმართავთ, გრძელვადიან პერსპექტივაში თქვენი შფოთი, სავარაუდოდ, შენარჩუნდება.
როდის მიმართოთ ექიმს
თუ თქვენ ფიქრობთ, რომ თავს არიდებთ ჩვეულებრივ სოციალურ სიტუაციებს იმიტომ, რომასრულად გეშინიათ უხერხულობის, დარდის ან პანიკის განცდის, მიმართეთ ექიმს ან ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტს.
სოციალური შფოთვის მიზეზები
ბევრი სხვა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემის მსგავსად, სოციალური შფოთვის აშლილობა, სავარაუდოდ, მრავალ ფაქტორს შორის რთული ურთიერთობის შედეგია. მიზეზად შეიძლება ჩამოთვალოთ:
- გადაცემული თვისებები. შფოთვითი აშლილობები ხშირად გვხვდება ოჯახებში, თუმცა ბოლომდე გაურკვეველია, რამდენად დიდ როლს ასრულებს გენეტიკა ან შეძენილი ქცევა.
- ტვინის აგებულება. ტვინის ნაწილი, სახელად ამიგდალა, შიშის რეაქციას აკონტროლებს. ადამიანებს, ვისაც გააქტიურებული ამიგდალა აქვთ, უფრო მწვავე შიში შეიძლება განუვითარდეთ სოციალურ გარემოებებში.
- გარემო. სოციალური შფოთვის აშლილობა შეიძლება იყოს შეძენილი ქცევა – ზოგიერთს შეიძლება განუვითარდეს იგი არასასიამოვნო ან დამამცირებელი სოციალური ინციდენტის შემდეგ. ასევე საყურადღებოა მშობლები, რომლებიც ზედმეტად კონტროლირებენ შვილს ან თავად ავლენენ შფოთვას სოციალურ სიტუაციებში.
რისკ-ფაქტორები
არსებობს რამდენიმე ფაქტორი, რომელიც ზრდის სოციალური შფოთვის აშლილობის განვითარების ალბათობას, მათ შორის:
- ოჯახის ისტორია. თუ თქვენი ბიოლოგიური მშობლები ან დედმამიშვილები ამ აშლილობით იტანჯებიან, თქვენც მეტი რისკი გაქვთ.
- ნეგატიური გამოცდილება. ბავშვებს, რომლებსაც განუცდიათ დაცინვა, ბულინგი, გარიყვა ან შეურაცხყოფა, უფრო მეტად შეიძლება განუვითარდეთ სოციალური შფოთვის აშლილობა. ასევე, ოჯახური კონფლიქტი, ტრავმა ან ძალადობა შეიძლება იყოს ამ აშლილობის გამომწვევი.
- ტემპერამენტი. ბავშვები, რომლებიც ზედმეტად მორიდებულები, მოკრძალებულები ან დახეულები არიან ახალი ადამიანების ან გარემოებების წინაშე, შესაძლოა მაღალ რისკ-ჯგუფს მიეკუთვნებოდნენ.
- ახალი სოციალური ან სამუშაო მოთხოვნები. სოციალური შფოთვის სიმპტომები ხშირად იწყება თინეიჯერობაში, მაგრამ ახალი ხალხის გაცნობამ, საჯარო გამოსვლამ ან მნიშვნელოვანი პრეზენტაციის ჩატარებამ შეიძლება პირველი სიმპტომები მაშინვე გამოავლინოს.
- გარეგნობა ან მდგომარეობა, რომელიც იპყრობს ყურადღებას. მაგალითად, სახის დეფორმაციამ, ენაბორძიკმა ან კანკალმა პარკინსონის დაავადების გამო შეიძლება გააძლიეროს თვითცნობიერება და სოციალური შფოთვის შანსი.
გართულებები
მკურნალობის გარეშე, სოციალური შფოთვის აშლილობამ შეიძლება სერიოზულად გაგირთულოთ ცხოვრება. შიშებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს მუშაობაზე, სკოლაზე, ურთიერთობებზე ან ცხოვრების ჩვეულ სიხარულზე. ეს მდგომარეობა შესაძლოა გახდეს:
- დაბალი თვითშეფასების მიზეზი
- თავდაჯერებულობის ნაკლებობა
- ნეგატიური შიდა დიალოგი
- გადაჭარბებული მგრძნობელობა კრიტიკის მიმართ
- სუსტი სოციალური უნარები
- იზოლაცია და სირთულეები სოციალურ ურთიერთობებში
- დაბალი აკადემიური ან სამუშაო შედეგები
- მავნე ნივთიერებების მოხმარება, მაგ. ზედმეტი ალკოჰოლის მიღება
- თვითმკვლელობის აზრები ან მცდელობები
სოციალური შფოთვის აშლილობა შეიძლება თანაარსებობდეს სხვა შფოთვით აშლილობებთან ან ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებთან, ხშირ შემთხვევაში – ძირითადი დეპრესიული აშლილობა და ნივთიერებების ბოროტად გამოყენება.
პრევენცია
შეუძლებელია წინასწარ განისაზღვროს, თუ რა მოიტანს შფოთვით აშლილობას, მაგრამ შეგიძლიათ გადადგათ ნაბიჯები, რომ შეამსუბუქოთ სიმპტომები, თუ უკვე განიცდით შფოთვას:
- მიიღეთ დახმარება ადრეულ ეტაპზე. შფოთვის დამუშავება უფრო რთულია, თუ დიდხანს იმყოფებით მის ზეგავლენაში.
- შეინახეთ დღიური. პირადი ჩანაწერების გაკეთება დაგეხმარებათ თქვენ და სპეციალისტს, განსაზღვროთ რა იწვევს თქვენს შფოთვას.
- გაწერეთ პრიორიტეტები ცხოვრებაში. ჯანსაღი დროის მართვა და ენერგიის განაწილება დაგეხმარებათ შფოთვის შემცირებაში. ეცადეთ, დაკავდეთ საქმიანობებით, რომლებიც გსიამოვნებთ.
- თავი აარიდეთ მავნე ნივთიერებებს. ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების გამოყენებამ, ისევე როგორც კოფეინმა ან ნიკოტინმა, შეიძლება გაამწვავოს შფოთვა. თუ ამაზე დამოკიდებულება გაქვთ, სპეციალისტს ან მხარდამჭერ ჯგუფს მიმართეთ.
სტატიის წყარო
