რა არის სოციალური შფოთვის დარღვევა?
სოციალური შფოთვის დარღვევა, რომელსაც ზოგჯერ სოციალური ფობია ეწოდება, შფოთვითი დარღვევის ფორმაა, რომელიც სოციალურ გარემოში შფოთვას ან შიშს იწვევს. ამ მდგომარეობის მქონე ადამიანს შეიძლება გაუჭირდეს საუბარი ადამიანებთან, ახალი ნაცნობების შეძენა ან საზოგადოებრივ შეკრებებზე დასწრება. მათ შესაძლოა ეშინოდეთ, რომ სხვები განიხილავენ ან განსჯიან მათ.
ხშირად ადამიანები აცნობიერებენ, რომ მათი შიში ირაციონალურია, თუმცა უძლურებად გრძნობენ თავს მის გადასალახად. ეს განსხვავდება უბრალოდ მორიდებისგან, რადგან მორიდების მიუხედავად, ადამიანი შედარებით ნაკლებად იზღუდება ყოველდღიურ საქმიანობაში, ვიდრე სოციალური შფოთვის დროს, რომელიც შეიძლება იმდენად ძალუმი იყოს, რომ ყოველდღიური აქტივობებიც კი, მაგალითად, მაღაზიაში წასვლა, განსაკუთრებით დამღლელი გახადოს.
ამერიკის შფოთვისა და დეპრესიის ასოციაციის (ADAA) მონაცემებით, ამერიკელ მოზრდილებში დაახლოებით 15 მილიონ ადამიანს აქვს სოციალური შფოთვის დარღვევა. ეს მდგომარეობა ხშირად თინეიჯერულ ასაკში იწყება.
სოციალური შფოთვის დარღვევის სიმპტომები
სოციალური შფოთვის დარღვევის მქონე ადამიანისთვის საზოგადოებრივ გარემოსთან ურთიერთობა შეიძლება იწვევდეს:
- სახის შეწითლებას
- უხერხულ გულისრევას
- დიდი რაოდენობით ოფლიანობას
- კომპანზე ყანყალს ან სხეულის კანკალს
- ძალიან გაშეშებულ დგომას
- საუბრის გაძნელებას
- გონების „გასუფთავების“ შხამს, როდესაც სიტყვა ეკარგებათ
- თავბრუსხვევას ან მეტისმეტად თხელ თავბრუსხვევას
- გულისცემის აჩქარებას
ფსიქოლოგიური სიმპტომები შეიძლება მოიცავდეს:
- ძლიერ შფოთვას სოციალური ურთიერთობის წინ, მის მიმდინარეობისას ან შემდეგ
- სოციალური სიტუაციებისგან თავის არიდებას ან გარემოში „ფონად“ დასარჩენად მცდელობას
- თავის უძლურობის განცდას, რაიმე უხერხულის გამოსავლენად
- ზრუნვას იმაზე, რომ სხვებმა შენიშნონ შენი აღელვება ან ნერვიულობა
- ალკოჰოლის მოხმარების სურვილს, მხოლოდ სოციალური სიტუაციის შესამსუბუქებლად
- სასწავლო ან სამუშაო გარემოში გაცდენას შფოთვის გამო
სოციალური შფოთვის მქონე ადამიანს მუდმივად ეშინია, რომ სხვები განსჯიან მას ან ინტერკ্গოტან იქნება შეურაცხყოფილი. ხშირად ასეთი ადამიანები ყველა საზოგადოებრივ სიტუაციასაც კი ერიდებიან, მათ შორის:
- კითხვების დასმას
- სამსახურის გასაუბრებაზე წასვლას
- ყიდვებს (მაგალითად, მაღაზიაში შესვლას)
- საზოგადოებრივი ტუალეტების გამოყენებას
- ტელეფონზე საუბარს
- საზოგადოებრივ ადგილას ჭამას
ზოგჯერ შფოთვა უფრო შერჩევითად ვლინდება, მაგალითად, მხოლოდ ჭამისას სხვების თანდასწრებით ან უცხო ადამიანებთან საუბრისას. მძიმე ფორმებისას კი ადამიანი შეიძლება საერთოდ ერიდებოდეს ყველანაირ სოციალიზებას.
რა იწვევს სოციალურ შფოთვას?
სოციალური შფოთვის დარღვევის ზუსტი მიზეზი უცნობია, თუმცა, სავარაუდოდ, რამდენიმე ფაქტორი ერთად მოქმედებს. მეცნიერების აზრით, ფიზიკური, ბიოლოგიური და გენეტიკური მიზეზები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ. გარკვეული პრობლემები ნეირომედიატორებთან დაკავშირებულ სისტემებში serotonin-ის, dopamine-ისა და glutamate-ის დისბალანსს იწვევს, რაც განწყობის რეგულირებაში მონაწილეობს.
გარე გარემოებრივ ფაქტორებსაც შეიძლება ჰქონდეთ გავლენა, თუმცა ეს, სავარაუდოდ, ხდება რთულ ურთიერთქმედებაში გენეტიკურ და ბიოლოგიურ ასპექტებთან ერთად. წინაპირობად შეიძლება გამოდგეს:
- ემოციური ან ფიზიკური ზეწოლა, ბულინგი თუ სხვა სახის ტრავმა
- ნეგატიური ურთიერთობები თანატოლებთან
- გადაჭარბებული კონტროლის გამომხატველი მშობლის სტილი
- დაუცველი მოწოვების სტილი
ამგვარმა ნეგატიურმა გამოცდილებამ შეიძლება განაპირობოს პოსტტრამვული სტრესული აშლილობაც (PTSD), რომლის ერთ-ერთი სიმპტომია სოციალური შფოთვა. შფოთვითი დარღვევები ხშირად ოჯახურ ისტორიაში მეორდება, თუმცა უცნობია, უფრო მეტად გენეტიკური წინაპირობის შედეგია თუ გარემოებრივის.
სოციალური შფოთვის დიაგნოზის დასმა
ჯერჯერობით არ არსებობს ერთი სამედიცინო ტესტი, რომელიც პირდაპირ ადასტურებს სოციალურ შფოთვის დარღვევას. ექიმი, სავარაუდოდ, თქვენი სიმპტომების, ოჯახური ისტორიისა და საერთო ჯანმრთელობის მდგომარეობის განხილვით შეეცდება გამოიყენოს ფსიქიკური დარღვევების დიაგნოსტიკური სახელმძღვანელოს (DSM-5) კრიტერიუმები. ძირითადი კრიტერიუმებია:
- ერთი ან მეტი სოციალური სიტუაციის შიში, სადაც ადამიანი სხვების ყურადღების ქვეშ შეიძლება მოექცეს
- შიში იმასთან დაკავშირებით, რომ ვინმეს შეწუხება ან განაწყენება გამოიწვიოს, ან სხვები უარყოფითად შეაფასებენ
- შემაშინებელი სოციალური სიტუაცია თითქმის ყოველთვის იწვევს პანიკურ რეაქციას
- პიროვნება ან ერიდება სიტუაციას, ან ძლიერ შიშთან ერთად ემგობრება
- შიში შეუსაბამოდ ძლიერია რეალურ საფრთხესთან მიმართებით
- შიში ან შფოთვა 6 თვემდე ან უფრო ხანგრძლივ პერიოდშიც გრძელდება
- ეს მდგომარეობა ხელს უშლის ყოველდღიურ საქმიანობას
- სხვა ჯანმრთელობის მდგომარეობა ვერ ხსნის ამ შიშსა და შფოთვას
ექიმს ასევე შეიძლება სურდეს სხვა დარღვევების გამორიცხვა, მაგალითად:
- ნივთიერებებზე დამოკიდებულება
- პიროვნული აშლილობები
- ფიზიკური ჯანმრთელობის მაჩვენებლების პრობლემა, ჭარბი წონა ან რაიმე სახის დამწვრობა სხეულზე, რაც თვითშეფასებაზე მოქმედებს
სოციალური შფოთვის მკურნალობა
არსებობს რამდენიმე მიდგომა, რომელიც ეხმარება სოციალურ შფოთვის დარღვევას. თერაპია თითოეულ ადამიანზე ინდივიდუალურად მოქმედებს. ზოგჯერ საკმარისია ერთი ტიპის მკურნალობა, ზოგჯერ კი რამდენიმე მეთოდის კომბინაცია.
პირველადი ჯანდაცვის ექიმმა შესაძლოა თავად დაგინიშნოთ მკურნალობა ან მიგამართოთ ფსიქოლოგთან თუ სხვა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტთან. მკურნალობის ვარიანტებში შედის:
საზეიმო კონსულტაციები (თერაპია): მოიცავს ფსიქომიმართვით სეანსებს ერთ-ერთ ან ჯგუფურ ფორმატში, როგორც პირადად, ისე ონლაინ. მაგალითად:
- კოგნიტურ-ბიჰევიორალური თერაპია (CBT): ეხმარება ახალ გზათა შემუშავებაში შფოთვის სამართავად, როგორიცაა ნეგატიური ფიქრების პოზიტიურით ჩანაცვლება.
- Acceptance and commitment therapy (ACT): აქ ადამიანი სწავლობს „მინცვალდ“Mymindfulness-ის, თავის მიღებისა და ქცევითი სტრატეგიების გამოყენებით, როგორ იცხოვროს ფასეულობებზე დაფუძნებული ცხოვრებით, მიუხედავად ნეგატიური შეგრძნებებისა.
- ჯგუფური თერაპია ან თანამხარდამჭერი ჯგუფი: ასწავლის სოციალურ უნარებსა და ურთიერთობის სტრატეგიებს. ჯგუფში მუშაობა ეხმარება ადამიანს გაიაზროს, რომ მარტო არ არის და პრაქტიკული გადაწყვეტები შეიმუშავოს როლური თამაშების მეშვეობით.
- ექსპოზიციური თერაპია: მისი არსია, რომ სპეციალისტის ხელმძღვანელობით ადამიანი თანდათან შეეჯახოს იმ სოციალურ სიტუაციებს, რისიც ეშინია, ნაცვლად მათი თავიდან აცილებისა.
მედიკამენტები: პრეპარატები ეხმარება სიმპტომების შემსუბუქებაში და ყოველდღიურ საქმიანობაში ჩართვაში. ხშირად ნიშნავენ:
- შერჩევით სეროტონინის რეუპტეიკის ინჰიბიტორებს (SSRI), მაგალითად, პაროქსეტინს (Paxil), სერტრალინს (Zoloft)
- შერჩევით ნორადრენალინის რეუპტეიკის ინჰიბიტორებს (SNRI), მაგალითად, ვენლაფაქსინს (Effexor)
- პროპრანოლოლს (მოკლევადიანი მოქმედების პრეპარატი, რომელიც ზოგიერთ სიტუაციაში გამოიყენება)
SSRI და SNRI პრეპარატების გავლენა შეიძლება რამდენიმე კვირაში გაჩნდეს, ხოლო პროპრანოლოლი მოკლევადიან პერიოდში მოქმედებს, როცა ეს საჭიროა. ხშირად ექიმი იწყებს დაბალი დოზით, შემდეგ კი თანდათან ზრდის მას გვერდითი ეფექტების შესამცირებლად. თუ ერთი პრეპარატი არ გაკმაყოფილებთ, შესაძლოა ალტერნატივაც შემოგთავაზონ. ექიმი აგიხსნით რისკებსა და სარგებელს, რათაTailored არჩევანი გააკეთოთ.
სახლის პირობებში თვითდახმარება
არსებობს რიგი რჩევები, რომლებიც ხელს უწყობს სტრესისა და შფოთვის დაძლევას, თუნდაც ექიმის მიერ დანიშნულ მკურნალობასთან ერთად:
- სუნთქვის ვარჯიშები
- გონების კონცენტრირება და მედიტაცია
- იოგა, ტაი ჩი ან სხვა ფიზიკური აქტივობები, რომლებიც განტვირთვაში გვეხმარება
- კოფეინისა და სხვა ანალოგიური აღმგზნები საშუალებების შეზღუდვა
- რეგულარული ძილის გრაფიკის ჩამოყალიბება
- შფოთვის ბუნების გაცნობა და მისი მექანიზმების შესწავლა
- სანდო ადამიანთან გულწრფელი საუბარი — იქნება ეს მეგობარი, ოჯახის წევრი თუ თერაპევტი
- შფოთვის დამახასიათებელი ნიშნების წინასწარ გარკვევა და საჭიროების შემთხვევაში დახმარების დროული ძიება
- ჯანსაღი კვება და რეგულარული ფიზიკური აქტივობა, რაც საერთო კეთილდღეობას ზრდის
პროგნოზი და შესაძლო გართულებები
ADAA-ს მონაცემებით, სოციალურ შფოთვის მქონე ადამიანების ერთმა მესამედმა მაინც 10 წელი შეიძლება იცხოვროს მითითებული სიმპტომებით სპეციალისტთან მიბმის გარეშე. შესაძლოა ბევრ ადამიანს არც კი ეგონებოდეს, რომ ეს არის ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემა ან რომ დახმარება ხელმისაწვდომია.
მკურნალობის გარეშე, სოციალური ფობია შეიძლება გავლენას ახდენდეს:
- აკადემიურ თუ სამუშაო შედეგებზე
- სოციალურ ურთიერთობებზე
- ურთიერთობების ხარისხზე
- თვითშეფასებაზე
- ზოგად ცხოვრების დონეზე
ადამიანების 90%-მდე შეიძლება განუვითარდეთ სხვა დაკავშირებული მდგომარეობებიც, როგორიცაა დეპრესია, ალკოჰოლის გადაჭარბებული მოხმარება ან სუიციდზე ფიქრი. თუმცა, თერაპიის, ცხოვრების წესის შეცვლისა და საჭიროების შემთხვევაში მედიკამენტების კომბინაციით, მრავალი ადამიანი ახერხებს სოციალური შფოთვის ეფექტურ დამარცხებასა და მკურნალობას.
ხშირად დასმული კითხვები
რა სიმპტომები ახასიათებს სოციალურ შფოთვას?
სოციალური შფოთვის მქონე პირები შეიძლება ერიდებოდნენ ან ძალიან ღელავდნენ ნებისმიერ საზოგადოებრივ სიტუაციაში. ხშირად სახის შეწითლება, ოფლიანობა, კანკალი, ყურადღების დეფიციტი (გონების გათიშვა), უჭირთ საუბარი ან თვალით კონტაქტი. ამის ძირითადი მიზეზი ხშირადაა შიში, რომ სხვები განსჯიან ან რაიმე ფორმით შეურაცხყოფას მისცემენ.
რა არის ძირითადი მიზეზი სოციალური შფოთვის?
ზუსტი მიზეზი ცნობილი არ არის. არსებობს მოსაზრება, რომ ტვინში ნეირომედიატორების დისბალანსი შესაძლოა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან როლს თამაშობდეს. ცხოვრებისეულმა ფაქტორებმა, მაგალითად, მძიმე გამოცდილებამ ან მშობლის ზედმეტად გამკაცრებულმა სტილმა, შეიძლება ხელი შეუწყოს შფოთვის გაჩენას, თუმცა, სავარაუდოდ, რთული კომბინაცია იშლება გენეტიკურსა და გარემოებრივ ფაქტორებს შორის.
როგორ დავძლიოთ სოციალური შფოთვა?
მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანმა დროულად მიმართოს სამედიცინო დახმარებას, რადგან დაუმუშავებლობა შეიძლება სხვა გართულებებთანაც იყოს დაკავშირებული. მკურნალობა ხშირად მოიცავს ფსიქოთერაპიას, მედიკამენტებსა და ცხოვრების სტილის ადაპტაციას. კვლევები აჩვენებს, რომ სოციალური შფოთვა ხშირად ეფექტურად რეაგირებს თერაპიისა და ანტიდეპრესანტების (SSRI, SNRI) კომბინაციაზე.
შეჯამება
სოციალური შფოთვის დარღვევის მქონე პირებს ეშინიათ ან უხდებათ ძლიერ შფოთავდნენ სოციალურ სიტუაციებში, შიშით, რომ სხვები შეაფასებენ ან დაიმახოვრებენ მათ ქცევას უარყოფითად. ეს შეიძლება იმდენად შემაწუხებელი გახდეს, რომ ადამიანი ერიდებოდეს სოციალურ გარემოს, სკოლას, სამუშაოს, მასწავლებლებთან, მეგობრებთან ან თუნდაც მაღაზიაში წასვლას. მიუხედავად იმისა, რომ ეს შიში რეალურად ხშირად გადაჭარბებულია, ადამიანი თავს უძლურად გრძნობს.
მედიკამენტები, ფსიქოთერაპია და ცხოვრების ჯანსაღი ჩვევები ეხმარება ბევრ ადამიანს მართოს სიმპტომები და გააუმჯობესოს ცხოვრების ხარისხი.
სტატიის წყარო
