თვითშეფასება არის თქვენი პიროვნული ღირებულებისა და საერთო ფასეულობის სუბიექტური შეგრძნება. თვითპატივისცემის მსგავსად, იგი მიუთითებს, რამდენად დარწმუნებული ხართ თქვენს უნარებსა და თვისებებში.
ჯანსაღი თვითშეფასება გავლენას ახდენს თქვენს მოტივაციაზე, მენტალურ კეთილდღეობასა და ცხოვრების საერთო ხარისხზე. თუმცა, ზედმეტად მაღალმა ან პირიქით დაბალმა თვითშეფასებამ შესაძლოა გამოიწვიოს გარკვეული პრობლემები. თუ გაიაზრებთ, თქვენი თვითშეფასების დონეს, შეგიძლიათ მონახოთ ის ბალანსი, რომელიც თქვენთვის იქნება იდეალურია.
თვითშეფასების ძირითადი მაჩვენებლები
- თავდაჯერებულობა
- უსაფრთხოების შეგრძნება
- იდენტობა
- მიკუთვნებულობის შეგრძნება
- კომპეტენციის განცდა
თვითშეფასებას ხშირად ახასიათებენ ტერმინებით „პირადი ღირსეულობა“, „თვითაღქმა“ ან „თვითპატივისცემა“. როგორც წესი, ბავშვობაში თვითშეფასება დაბალია, მოზარდობისა და მოზრდილობის ასაკში იზრდება და საბოლოოდ აღწევს სტაბილურ დონეს.
რატომ არის თვითშეფასება მნიშვნელოვანი
თვითშეფასება გავლენას ახდენს თქვენს გადაწყვეტილებების მიღების პროცესზე, ურთიერთობებზე, ემოციურ ჯანმრთელობაზე და ზოგად კეთილდღეობაზე. ის ასევე მოქმედებს მოტივაციაზე — ადამიანები, რომლებსაც საკუთარი თავისადმი პოზიტიური დამოკიდებულება აქვთ, უფრო რეალურად აფასებენ საკუთარ პოტენციალს და გამოწვევების მიღებას არ გაურბიან.
ჯანსაღი თვითშეფასების ოთხი ძირითადი ნიშანი შეიძლება იყოს:
- მტკიცე ცოდნა საკუთარი უნარ-ჩვევების შესახებ
- ჯანსაღი ურთიერთობების შენარჩუნების უნარი, რადგან თავს კომფორტულად გრძნობთ საკუთარ თავთან
- რეალისტური და შესაფერისი პირადი მოლოდინები
- საკუთარი საჭიროებების გაგება და მათი გამოხატვის უნარი
ვინც დაბალი თვითშეფასებით ცხოვრობს, შეიძლება ნაკლებად დარწმუნებული იყოს საკუთარ შესაძლებლობებში და გაუჭირდეს გადაწყვეტილებების მიღება.
მათ ხშირად არასაკმარისად სჯერათ, რომ შეუძლიათ სიახლეების გამოცდა ან მიზნების მიღწევა. ასევე, უჭირთ ურთიერთობებში საკუთარი საჭიროებების გამოხატვა და გრძნობენ თავს არც ისე თავდაჯერებულად.
ძალზე მაღალი თვითშეფასების მქონე პირები ხშირად ზედმეტად აფასებენ თავიანთ უნარებს და მიაჩნიათ, რომ წარმატებას თავისუფლად მიაღწევენ სათანადო ძალისხმევის გარეშე. მათ შეიძლება ჰქონდეთ ურთიერთობების პრობლემა და ახასიათებდეთ თვითკმაყოფილება, რომელიც ხელს უშლის თვითგანვითარებას.
თვითშეფასების თეორიები
თვითშეფასების განვითარებასთან დაკავშირებულ დინამიკაზე ბევრი თეორია არსებობს. ფსიქოლოგ აბრაამ მასლოუს მოსაზრებით, ჯანსაღი თვითშეფასება ერთ-ერთი ძირითადი ადამიანის საჭიროებაა.
მასლოუ მიიჩნევდა, რომ ადამიანს სჭირდება როგორც სხვების დაფასება, ისე შინაგანი თავის პატივისცემა, რათა შეძლოს პიროვნული ზრდა და თვითაქტუალიზაცია.
ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ თვითშეფასებაზე
ბევრი გარემოება შეიძლება მოქმედებდეს თვითშეფასებაზე: ასაკი, გარემო პირობები, გენეტიკა, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ფიზიკური შესაძლებლობები, სოციალურ-ეკონომიური სტატუსი და აზროვნების სტილი.
გარდა ამისა, რასიზმი და დისკრიმინაცია შეიძლება უარყოფითად აისახოს თვითშეფასებაზე, ხოლო კარლ როჯერსის აზრით, განვითარების პროცესში მიღებული ურყევი მხარდაჭერა ხელს უწყობს ჯანმრთელი თვითშეფასების ჩამოყალიბებას.
ჯანსაღი თვითშეფასება
არსებობს რამდენიმე ნიშანი, რომელიც მიუთითებს, რომ თვითშეფასება ჯანსაღ დონეზეა:
- წარსული უარყოფითი გამოცდილებები არ განსაზღვრავს თქვენს გადაწყვეტილებებს
- გჯერათ, რომ სხვებზე არც უკეთესი ხართ და არც უარესი
- თამამად გამოხატავთ თქვენს საჭიროებებს
- გაქვთ თავდაჯერებულობა
- გაქვთ სიცოცხლისადმი პოზიტიური მიდგომა
- იცით, როგორ თქვათ „არა“ საჭიროებისამებრ
- აცნობიერებთ თქვენს ძლიერ და სუსტ მხარეებს და იღებთ მათ.
ჯანსაღი თვითშეფასება გეხმარებათ გადალახოთ სირთულეები, რადგან გწამთ, რომ შეგიძლიათ მიზნების მიღწევა. ასევე გაძლევთ საშუალებას დაამყაროთ ჯანსაღი საზღვრები ურთიერთობებში და შეინარჩუნოთ ჰარმონიული ურთიერთობა როგორც საკუთარ თავთან, ისე სხვებთან.
დაბალი თვითშეფასება
დაბალი თვითშეფასება შეიძლება სხვადასხვა ფორმით გამოვლინდეს:
- გჯერათ, რომ სხვები თქვენზე უკეთესები არიან
- გიჭირთ თქვენი საჭიროებების გამოხატვა
- მეტისმეტად ამახვილებთ ყურადღებას თქვენს სისუსტეებზე
- გაწუხებთ შიში, უნდობლობა ან დარდი
- ხშირად ფიქრობთ უარყოფით შედეგებზე და კონტროლირებად სიტუაციაშიც კი თავს უძლურად გრძნობთ
- ზედმეტად გეშინიათ წარუმატებლობის
- გიჭირთ პოზიტიური გამოხმაურების მიღება
- გიჭირთ „არა“-ს თქმა და პირადი საზღვრების დაცვა
- სხვის მოთხოვნილებებს საკუთარ თავზე წინ აყენებთ
- გაკლიათ თავდაჯერებულობა.
დაბალმა თვითშეფასებამ შეიძლება ხელი შეუწყოს შფოთვითი დარღვევებისა და დეპრესიის განვითარებას, ართულებს მიზნების მიღწევას, აფერხებს ჯანსაღ ურთიერთობებს და აქვეითებს ცხოვრების ხარისხს.
ზედმეტად მაღალი თვითშეფასება
ზედმეტად მაღალი თვითშეფასება ზოგჯერ ნარცისიზმად აღიქმება, თუმცა ამ დროს ადამიანს რეალურად შეიძლება ჰქონდეს ან ზედმეტად მაღალი, ან დაბალი, მაგრამ არასტაბილური თვითშეფასება. ასეთ პირებს ახასიათებთ:
- იდეალურობაზე გადაჭარბებული ორიენტირება
- რწმენა, რომ ყოველთვის მართლები არიან
- გრძნობა, რომ ვერ დამარცხდებიან
- სხვებზე უკეთესობის ან უნარიანობის განცდა
- საკუთარი თავის გადაჭარბებული იდეალიზაცია
- შესაძლებლობების გადაჭარბებული შეფასება.
ზედმეტად მაღალი თვითშეფასება ხელს უშლის ჯანსაღ ურთიერთობებსა და სოციალურ ურთიერთქმედებას, რადგან ასეთ ადამიანს ხშირად უჭირს კონსტრუქციული კრიტიკის მიღება.
როგორ გავაუმჯობესოთ თვითშეფასება
საბედნიეროდ, არსებობს რამდენიმე ნაბიჯი, რომელთა გადადგმაც შეიძლება დაგეხმაროთ თვითშეფასების გაუმჯობესებაში:
- იყავით ყურადღებით უარყოფითი აზრების მიმართ – შეისწავლეთ, როგორ გავლენას ახდენენ ისინი თქვენს თვითშეფასებაზე.
- გამოიწვიეთ უარყოფითი აზრები – დაუპირისპირდით მათ რეალისტური ან პოზიტიური მიდგომებით.
- გამოიყენეთ პოზიტიური თვითსაუბარი – შეიმუშავეთ გამამხნევებელი ფორმულირებები, რომლებიც დაეხმარება საკუთარ თავს დადებითად აღიქვას.
- ივარჯიშეთ თვითთანაგრძნობაზე – აპატიეთ საკუთარ თავს წარსული შეცდომები და მიიღეთ თავი ისეთად, როგორიც ხართ.
დაბალი თვითშეფასება ხშირად უკავშირდება ან იწვევს სხვადასხვა ფსიქიკურ დარღვევას, მაგალითად, შფოთვასა და დეპრესიას.
თუ გრძნობთ, რომ თვითონ ვერ უმკლავდებით ამ გამოწვევებს, სასურველია მიმართოთ ექიმს ან თერაპევტს, რომლებიც შემოგთავაზებენ შესაბამის მკურნალობას ან დახმარებას.
ზოგიერთი დაბალი თვითშეფასების გამომწვევი ფაქტორი (როგორიცაა გენეტიკური წინაპირობები, ბავშვობის ტრავმები ან პიროვნული თავისებურებები) შეიძლება უცვლელი იყოს. მიუხედავად ამისა, მაინც შეგიძლიათ გადადგათ კონკრეტული ნაბიჯები, რათა შექმნათ უსაფრთხო, დაფასებული გარემო და განიმტკიცოთ თავდაჯერებულობა.
გახსოვდეთ, რომ არცერთი ადამიანი არ არის მეორეზე ნაკლები ან მეტი – ამ აზრის მიღებამ შეიძლება მოგცეთ ძალა, რომ შეინარჩუნოთ ჯანსაღი თვითშეფასება.
სტატიის წყარო
